Büyük fren disklerinin, sert süspansiyonların, güçlü motorların yüksek hızlarda aracı taşıdığını düşünürüz. Bazen manevra kabiliyeti ve kavramanın sadece iyi yaylar ile olduğunu hatta bu yüzden aracı alçaltarak daha iyi sürüş elde edeceğimizi zannederiz.Fakat yol tutuşu ve kavramanın en önemli aktörü lastiklerdir.
Ne yazık ki pek az sürücü bu gerçeğin farkında. yol tutuşu ve kavramaya süspansiyon sistemi değil araç lastikleri etki eder. Hızlanma , durma, virajlardaki merkez kac kuvveti lastikler tarafından aktarılır. Hemde küçük bir yüzey tarafından. Yüksek lastik tutuşu güvenliği garanti eder.
Sokak yarışçılarını gözlemlediğinizde buyuk spoilerlerin, güçlü motorların sert ve basık süspansiyon sistemlerinin kullanıldığını görür ve yol tutuşun bunlarla olduğunu düşünebilirsiniz. Fakat unutmayın ki büyük bir servete mal olan bu bileşenlerin yine yere temas noktasında kara lastik bulunmaktadır.
Yol tutuşu nedir ?
Kavrama iki yüzey arasındaki sürtünmedir - yol ve lastikler. Bu iki değer elbette sabit değerler değildir. Isı , basınç ve en önemlilerinden biri zemin kayganlığıdır. Neden böyle olmaktadır? Sürtünme lastik moleküllerinin yüzey ile temasıyla oluşur. Lastikler molekülleri polimer yapıya asfalt molekülleri ise kristal yapıya sahiptir. Bu iki yapı yüksek hızda bir araya gelince lastik molekülleri deforme olur. Bazı molekül bağlantıları koparken diğerleri bağlanır ve böyle devam eder. Bu moleküler kopmalar ve birleşmeler sırasında yapışma kuvveti oluşur ve enerjiyi emer.
Savrulma eşiğinde iyi bir lastik tutuşu:
Hız farklılıkları büyüdüğünde yola reaksiyonda gecikme oluşur (bir cismin üzerinde etkili kuvvetler değişince yapışkanlık veya iç sürtünmesi sonucuymuş gibi o cisimdeki reaksiyonun gecikmesi) Bu esnada lastikte bir bölüm sıkılaşırken diğer bölüm gerilir. Mümkün esnemenin olabilmesi için lastik atomlarının bir biriyle uyumlu hareket etmesi gerekmektedir. Bu esnada sürtünme oluşur ve lastik ısınır. Bu süreç enerjiyi emer ve yapışmaya benzerdir fakat yaşanan iç sürtünmedir.
En iyi yol tutuşu ne zaman oluşur ?
Virajlarda savrulmanın eşiğine yaklaştığınız an en ideal tutunma oluşur. Yüksek hızla viraja giren bir aracı düşünün. Hız daha fazla merkez kac kuvveti demektir. Ani hareketlerde araç kendi basıncını artırarak ağırlığını yola aktarır. Lastik yol tutuşuda sürtünme ve aşağı doğru basıncın ürünüdür. Merkez kaç kuvveti ile virajlarda aşağı doğru basınç dış lastiklere doğru daha da artar. Gerçekten yüksek performans elde edebilmek için temas noktasındaki tüm sürtünmenin eşit bir şekilde dağılmasını sağlanmalıdır.
Yarış lastiklerinde yol tutuş:
Lastik yol tutuşunun önemi en iyi sonuçları almak isteyen yarışcılar bilirler. Araç sürüşünde ilk önce lastiklerin etki ettiğini söylerler. Süspansiyon ayarları, fren balataları yada vitesler daha sonra gelmektedir. Gerçekten de bir viraja girdiklerinde sadece güç ve hız yeterli olmamakta. Bu yüzden lastik üreticileri belirlenen koşullarda en iyi parametreleri sağlayacak bir kaucuk karışım için denemeler yaparlar. Tüm paremetreleri bir araya en iyi sonucu alabilmek için getirilemez. Sert kaucuk bileşimli bir lastik uzun süre değiştirilmeden kullanılabilirken yol tutuşları zayıf olur. Çok iyi bir tutunmaya sahip lastiğin bileşeni yumuşak olacağından aşınma daha hızlı olmaktadır. Bazen lastiklerin ısınması gerekmektedir. Yarış lastikleri üreticileri belirlenen koşullarda çalışacak lastikleri verilen değerlere göre üretmektedirler.
Trafikte günlük sürüşlerimizde kulladığımız lastiklerin yol tutuşu:
Bu noktada lastik üreticilerinin işi gerçekten çok zorlaşır. Kullanıcılar hem çok iyi tutuşa sahip lastikleri hem de daha fazla km yapan lastikleri istemektedirler. Dahası değişen hava şartlarında ve sıcaklıklarda aynı performansı tek bir lastikte istemeleridir. Kullanıcı beklentilerini karşılamak için mühendisler yıllardır yeni hamur karışımları, yeni sırt desenleri üzerinde çalışmalarını sürdürmektedirler. Yüksek sıcaklıklarda çalışan bir lastiğin 10 derecelerde aynı performansı verememesinin nedeni budur.
Kış mevsiminde kış lastikleri kullanılmasına yönelik yapılan tavsiyelerinde temelinde bu vardır. Geniş bir sıcaklık (-20 den +60 derecelere kadar) çercevesinde çalışabilecek bir lastik üretebilmek imkansızdır. Yaz lastiğinin yapışma kuvvetini kaybettiği sıcaklık derecesi yaklaşık 7 derecedir.
Lastik Yol tutuşu ve Yol Güvenliği
Bazı sürücüler soğuk havaların ve yağışların yıllardır var olduğunu ve sürücülerin bununla başa çıkabileceğini söylerler. Bu söylemlerinde bir derece doğru olabilirler ama bilmeleri gerekirki lastik teknolojisinin de bir sınırı vardır. Düşük sıcaklıklarda lastik performanslarında düşüş yaşanır. Yazlık lastik takılı olan aracımız ile sürüş halindeyken , kış lastikleri takılı bir aracın önümüzde aniden durmabileceğini düşünürsek kaza kaçınılmaz olacaktır. Hatta mesafeli kullandığımız aracınız ile öndeki aracın arasına kış lastikleri takılı başka bir aracın girebileceğini de düşünürsek yol tutuşumuzu bir kez daha gözden geçirmemiz gerekecektir.
